� ضربه به سر (Traumatic Brain Injury – TBI): آسیبی خاموش اما حیاتی
ضربه به سر یکی از شایعترین آسیبهای نورولوژیک است که میتواند از یک کانکاشن خفیف تا خونریزیهای وسیع مغزی و ادم مغزی تهدیدکنندهی حیات متغیر باشد.
اهمیت ماجرا اینجاست که حتی ضربات خفیف هم ممکن است باعث تغییرات میکروسکوپی و اختلالات عملکردی در مغز شوند که بعدها خود را با علائم شناختی و رفتاری نشان میدهند.
🔹 انواع آسیبهای مغزی ناشی از ضربه
1 آسیب اولیه (Primary Injury):
در لحظهی ضربه ایجاد میشود و شامل پارگی آکسونی (Diffuse Axonal Injury)، کوفتگی مغزی (Cerebral contusion)، و خونریزیهای داخل جمجمهای مثل سابدورال، اپیدورال یا داخل مغزی است.
2 آسیب ثانویه (Secondary Injury):
ساعتها تا روزها بعد از تروما بروز میکند و نتیجهی فرآیندهای پاتوفیزیولوژیک پیچیدهای مثل ادم مغزی، ایسکمی، آزاد شدن بیش از حد گلوتامات، اختلال در متابولیسم گلوکز نورونی، استرس اکسیداتیو و التهاب عصبی است.
این مرحله معمولاً تعیینکنندهی شدت نهایی آسیب و پیامدهای نورولوژیک بیمار است.
⚠️ علائم هشداردهندهای که نباید نادیده گرفته شوند
• سردرد مداوم یا در حال تشدید
• تهوع یا استفراغ مکرر
• گیجی، خوابآلودگی یا کاهش سطح هوشیاری
• تشنج
• تاری دید یا دوبینی
• اختلال در پاسخ مردمکها به نور
• ترشح مایع شفاف از بینی یا گوش (نشانهی شکستگی قاعده جمجمه)
🚨 در صورت بروز هر یک از این علائم، مراجعه فوری به اورژانس و انجام CT یا MRI مغز الزامی است. تأخیر در تشخیص میتواند منجر به عوارض جبرانناپذیر شود.
🧩 پیامدهای دیررس
حتی آسیبهای خفیف نیز ممکن است باعث بروز علائم طولانیمدتی شوند که تحت عنوان سندروم پس از کانکاشن (Post-Concussion Syndrome) شناخته میشوند؛
از جمله:
• اختلال تمرکز و حافظه
• تغییرات خلقی و تحریکپذیری
• مشکلات خواب
• سردردهای مزمن
در موارد شدیدتر، احتمال بروز صرع پس از ضربه (Post-Traumatic Epilepsy)، هیدروسفالی یا اختلالات شناختی و حرکتی پایدار وجود دارد.
🩺 اصول اولیهی ارزیابی و درمان
• تثبیت ABC (Airway, Breathing, Circulation) در مرحلهی حاد
• ارزیابی GCS (Glasgow Coma Scale) برای تعیین سطح هوشیاری
• کنترل افزایش فشار داخل جمجمه (ICP) در موارد شدید با مانیتورینگ، مانیتول یا هیپروِنتیلاسیون کنترلشده
• مشاوره فوری نوروسرجری در صورت وجود هماتوم یا علائم فضاگیر
• پایش طولانیمدت نورولوژیک و توانبخشی شناختی و حرکتی در فاز نقاهت
🧤 پیشگیری؛ ساده اما نجاتبخش
پیشگیری از ضربه به سر، مهمترین و مؤثرترین اقدام در حفظ سلامت مغز است:
• استفاده از کلاه ایمنی هنگام رانندگی یا ورزش
• بستن کمربند ایمنی در خودرو
• رعایت اصول ایمنی در محیط کار
• پیشگیری از سقوط در سالمندان و کودکان
✨ مغز، مرکز فرمان بدن و حافظ هویت انسان است؛ هر ضربهای به آن—even اگر خفیف باشد—میتواند پیامدهایی عمیق و ماندگار داشته باشد. پس هیچ ضربهای را ساده نگیریم.